Nie wszyscy mają tego świadomość, ale utwór jest chroniony także na gruncie przepisów prawa karnego. Oznacza to, że naruszenie dotyczące praw autorskich może stanowić przestępstwo. W niniejszym artykule zostaną omówione aspekty tego wymiaru ochrony utworów.
Definicja utworu w polskim systemie prawnym
Definicję utworu można znaleźć w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Otóż w art. 1 ust. 1 tejże ustawy można przeczytać, iż przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór).
Z powyższego wynika jednoznacznie, że każdy utwór ma trzy zasadnicze cechy, które go determinują. Mianowicie chodzi tutaj o następujące elementy:
- przejaw działalności twórczej;
- indywidualny charakter;
- ustalenie w jakiejkolwiek postaci.
Wskazane powyżej cechy muszą występować jednocześnie. Warto również dodać, że z ochrony prawnej korzysta również utwór niedokończony.
Odpowiedzialność karna za naruszenie praw autorskich
W niektórych sytuacjach osoba, która dopuściła się naruszenia praw autorskich, może ponieść odpowiedzialność karną, nawet wówczas, gdy jej zachowanie nie rodzi odpowiedzialności cywilnej.
W związku z naruszeniem prawa autorskiego sprawca może dopuścić się następujących przestępstw:
- przywłaszczenie sobie autorstwa czyjegoś dzieła;
- wprowadzenie w błąd co do autorstwa danego dzieła;
- brak informacji o autorstwie;
- publiczne zniekształcanie utworu;
- uniemożliwienie lub utrudnianie kontroli korzystania z utworu;
- nieuprawnione lub niezgodne z warunkami uprawnienia rozpowszechnianie utworu bądź utrwalenie utworu w celu rozpowszechnienia;
- nabycie lub pomoc w zbyciu, albo przyjęcie lub pomoc w ukryciu nośnika utworu rozpowszechnionego lub zwielokrotnionego bez uprawnienia lub wbrew warunkom tego uprawnienia;
- wytwarzanie, obrót oraz reklama, ale też posiadanie, przechowywanie lub wykorzystywanie urządzeń przeznaczonych do niedozwolonego usuwania lub obchodzenia skutecznych technicznych zabezpieczeń DRM.
Warto również dodać, że w Kodeksie karnym stypizowano przestępstwo przeciwko mieniu, jakim jest uzyskanie cudzego programu komputerowego bez zgody uprawnionego, jeżeli jest dokonywane w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.
Tryb ścigania sprawcy
Zdecydowana większość wskazanych przestępstw ma charakter prywatnoskargowy. Oznacza to, że do wszczęcia postępowania karnego konieczne jest wniesienie prywatnego aktu oskarżenia. Jednym z wyjątków od tej reguły jest plagiat, który podlega ściganiu z urzędu.
Większość przestępstw można popełnić wyłącznie w sposób umyślny. Jednakże rozpowszechniania utworu bez uprawnienia lub wbrew jego warunkom można dopuścić się także nieumyślnie.
Z punktu widzenia postępowania karnego niezwykle istotny jest zgromadzony materiał dowodowy. Mogą to być nie tylko wyjaśnienia oskarżonego, zeznania świadków, ale także opinie biegłych. Te ostatnie mają szczególne znaczenie w przypadku naruszeń prawa autorskiego odnoszącego się do programów oraz systemów komputerowych.
Naruszenia prawa autorskiego mogą skutkować odpowiedzialnością karną. Z faktu tego wynika wprost, że tego rodzaju zachowania nie są akceptowalne społecznie, a co za tym idzie, ich sprawców należy ścigać i karać.