W dniu 24 czerwca 2024 r. opublikowano w Dzienniku Ustaw ustawę o ochronie sygnalistów. Ma to związek z wdrożeniem unijnej dyrektywy w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii Europejskiej. Nowe regulacje wejdą w życie już niebawem, w dniu 25 września 2024 r.
Kim jest sygnalista?
Za sygnalistę uznawana jest osoba, która zgłasza nieprawidłowości dotyczące funkcjonowania jednostki publicznej bądź przedsiębiorstwa. Chodzi tutaj o naruszenia prawa Unii Europejskiej.
Natomiast zgodnie z przepisami nowej ustawy sygnalistą jest osoba fizyczna, która zgłasza lub ujawnia publicznie informację o naruszeniu prawa uzyskaną w kontekście związanym z pracą, w tym pracownik, osoba świadcząca pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, osoba świadcząca pracę pod nadzorem i kierownictwem wykonawcy, podwykonawcy lub dostawcy, przedsiębiorca, prokurent, akcjonariusz lub wspólnik, członek organu osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, stażysta, wolontariusz, praktykant, funkcjonariusz oraz żołnierz.
Jakie naruszenia będzie można zgłaszać?
W myśl ustawy zgłaszać będzie można takie naruszenia jak działanie lub zaniechanie niezgodne z prawem lub mające na celu obejście prawa, dotyczące korupcji, zamówień publicznych, usług, produktów i rynków finansowych, przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, bezpieczeństwa produktów i ich zgodności z wymogami, bezpieczeństwa transportu, ochrony środowiska, ochrony radiologicznej i bezpieczeństwa jądrowego, bezpieczeństwa żywności i pasz, zdrowia i dobrostanu zwierząt, zdrowia publicznego, ochrony konsumentów, ochrony prywatności i danych osobowych, bezpieczeństwa sieci i systemów teleinformatycznych, interesów finansowych Skarbu Państwa Rzeczypospolitej Polskiej, jednostki samorządu terytorialnego oraz Unii Europejskiej, rynku wewnętrznego Unii Europejskiej, w tym publicznoprawnych zasad konkurencji i pomocy państwa oraz opodatkowania osób prawnych, a także konstytucyjnych wolności i praw człowieka i obywatela.
Co jednak ważne, przepisy ustawy nie będą miały zastosowania do informacji objętych przepisami o ochronie informacji niejawnych oraz innych informacji, które nie podlegają ujawnieniu z mocy przepisów prawa powszechnie obowiązującego ze względów bezpieczeństwa publicznego, tajemnicą zawodową zawodów medycznych oraz prawniczych, tajemnicą narady sędziowskiej oraz postępowaniem karnym – w zakresie tajemnicy postępowania przygotowawczego oraz tajemnicy rozprawy sądowej prowadzonej z wyłączeniem jawności.
Warto zwrócić uwagę, że sygnalista będzie miał do wyboru trzy sposoby dokonania zgłoszenia. Pierwszym z nich jest zgłoszenie wewnętrzne, a więc poinformowanie podmiotu, z którym pozostaje w relacjach. Druga możliwość to zgłoszenie zewnętrzne, czyli zawiadomienie organu publicznego lub Rzecznika Praw Obywatelskich. Trzeci sposób to z kolei publiczne ujawnienie informacji.
Nowe obowiązki dla wielu organizacji
Zgodnie z ustawą podmiot prawny (zarówno prywatny, jak i publiczny), na rzecz którego według stanu na dzień 1 stycznia lub 1 lipca danego roku wykonuje pracę zarobkową co najmniej 50 osób, będzie miał obowiązek wdrożenia procedury dokonywania zgłoszeń. Co ważne, powyższy próg nie ma zastosowania do podmiotu prawnego wykonującego działalność w zakresie usług, produktów i rynków finansowych oraz przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, bezpieczeństwa transportu i ochrony środowiska, objętych zakresem stosowania aktów prawnych Unii Europejskiej wymienionych w części I.B i II załącznika do dyrektywy 2019/1937.
Należy dodać, że z obowiązku wdrożenia procedury zwolnione będą jednostki organizacyjne gminy lub powiatu liczące mniej niż 10 000 mieszkańców. Nic jednak nie stoi na przeszkodzie, aby stworzyły one tego typu procedury.
Ochrona sygnalisty - zmiany w 2024
Sygnalista ma podlegać ochronie prawnej już od momentu zgłoszenia nieprawidłowości lub ich publicznego ujawnienia. W tym kontekście istnieje jednak pewien warunek. Mianowicie musi on działać z przekonaniem, że dana informacja o naruszeniu jest prawdziwa.
Podejmowanie działań odwetowych wobec sygnalisty bądź prób lub gróźb ich zastosowania będzie zabronione. Gdyby jednak tego typu działania zostały podjęte, sygnalista będzie miał prawo do odszkodowania. Jego wysokość nie może być niższa niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w poprzednim roku, ogłaszane do celów emerytalnych w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, lub prawo do zadośćuczynienia.
Prawo do odszkodowania lub zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych przysługiwać będzie osobie, która poniosła szkodę wskutek świadomego zgłoszenia lub ujawnienia publicznego nieprawdziwych informacji.
Ochrona sygnalistów to z pewnością wzmocnienie pozycji pracowników. Jest ona jak najbardziej pożądana nie tylko przez osoby zatrudnione, ale i przez prawników. Niemniej jednak nowe przepisy rodzą wyzwania, z którymi będą musiały poradzić sobie podmioty zobowiązane do stworzenia procedur.
Sprawdzam ofertę kancelarii
