Podstawy obniżenia zachowku - art. 5 KC | Prawo i podatki 2022
Blog

Skontaktuj się z nami

27-12-2021
Photo representing the subject of the blog

Najpopularniejsze posty

Zapisz się do Newslettera

Wyślij

Bardzo często klienci zgłaszający się do Kancelarii ze sprawami spadkowymi, którzy zostali obdarowani jeszcze za życia spadkodawców, pytają o instytucję zachowku.


Co zrobić, żeby ten zachowek nie został zapłacony innym spadkobiercom, albo co zrobić, żeby zapłacić jak najmniejszą kwotę zachowku?

Realizacja uprawnienia do zachowku stanowi wykonywanie prawa podmiotowego. Jak wiadomo, nadużycie prawa podmiotowego na podstawie art. 5 KC nie korzysta z ochrony. Tymczasem celem zachowku jest zapewnienie najbliższemu spadkodawcy, nawet wbrew jego woli, określonej korzyści ze spadkobrania. Uwzględniając kolizję pomiędzy celem zachowku a ogólną konstrukcją nadużycia prawa podmiotowego, SN w uchwale z 19.5.1981 r. sygnatura III CZP 18/81 przyjął, że w sprawie o zachowek nie jest wyłączone obniżenie wysokości należnej z tego tytułu sumy na podstawie art. 5 KC. W szczególności SN uznał – po analizie porównawczej sytuacji majątkowej i osobistej stron stosunku – realizację uprawnienia za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego, gdy głównym składnikiem spadku jest spółdzielcze prawo do lokalu, domek czy lokal stanowiący odrębną własność, który służy do zaspokojenia niezbędnych potrzeb mieszkaniowych zobowiązanego do zapłaty zachowku w razie braku praktycznie innych możliwości zaspokojenia tych potrzeb, inne zaś składniki spadku nie wystarczają na pokrycie zobowiązania z tytułu zachowku. Stanowisko to popiera również doktryna prawa, podnosząc, że „sprawy o zachowek nie powinny stanowić enklawy, w której niedopuszczalna byłaby ocena działania uprawnionego z punktu widzenia zasad współżycia społecznego”. Jednakże powoływanie się na art. 5 KC w sprawie o zachowek powinno mieć zastosowania tylko wyjątkowo, gdyż w przeciwnym razie zniweczy się cele instytucji. Odnosząc się wprost do uzasadnienia prezentowanej uchwały, SN stwierdził jednak, „że nie należy się litować nad biednymi spadkobiercami, jeżeli główny składnik spadku stanowią: spółdzielcze prawo do lokalu, domek jednorodzinny bądź odrębna własność mieszkania. W znacznie gorszej sytuacji są uprawnieni do zachowku, którzy zawiedli się w swych oczekiwaniach, że po śmierci spadkodawcy przypadnie im chociaż część jego majątku”. W ostatnim czasie argument ten stał się ponownie podstawą obniżenia przez sąd dochodzonego roszczenia o zachowek. W sprawie prowadzonej przed Sądem Apelacyjnym w Warszawie (sygn. I ACa 286/09) sąd zdecydował, że zasady współżycia społecznego przemawiają za obniżeniem roszczenia o zachowek o połowę w stosunku do regulacji KC.


Wskazać należy, że literaturze zaprezentowano również stanowisko, zgodnie z którym na podstawie art. 5 KC możliwe jest nie tylko obniżenie roszczenia o zachowek, ale nawet całkowite oddalenie powództwa (ze skutkiem trwałym). Ocena postępowania uprawnionego do zachowku pod względem wspomnianych zasad może być dokonywana wyłącznie, a przynajmniej głównie w relacji między nim a zobowiązanym z tytułu zachowku, a nie samym spadkodawcą co potwierdził SN w Postanowieniu z 11.07.2012 r., I CSK 75/12.


Niniejszego stanowiska nie należy traktować jako porady prawnej, jeśli zainteresował Państwa ten temat i potrzebujecie więcej informacji, zapraszamy do kontaktu biuro@conselion.pl. Nasi pełnomocnicy są do Państwa dyspozycji.