Właściciele i posiadacze nieruchomości zabytkowych mają do odegrania istotną rolę w ochronie i zachowaniu tych historycznych obiektów dla przyszłych pokoleń. Taki zabytek ma ogromne walory niematerialne takiej jak wartość naukowa, wartość techniczna etc.
Zgodnie z ustawą o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z 2003 r., istnieją określone prawa i obowiązki, których przestrzeganie jest niezwykle ważne. Do czego zatem zobligowany jest właściciel nieruchomości zabytkowej?
Prawna ochrona nieruchomości zabytkowych
Każdy budynek, który posiada status zabytkowy, niezależnie od tego, czy jest to nieruchomość, czy rzecz ruchoma, posiada nie tylko wartość materialną, ale przede wszystkim kulturową. Z tego właśnie względu właściciel nieruchomości zabytkowej lub posiadacz nieruchomości zabytkowej ma obowiązek zadbać o jej ochronę, aby umożliwić przyszłym pokoleniom cieszenie się danym przykładem dziedzictwa. Jeżeli ten obowiązek zostanie zaniedbany, grozi za to odpowiedzialność prawna. W tym kontekście warto podkreślić, iż ogólne zasady dotyczą wszystkich zabytków, jednakże stają się one bardziej surowe, jeśli dany obiekt wpisano do rejestru.
Podstawowe prawa i obowiązki dotyczące właścicieli i posiadaczy nieruchomości zabytkowych zostały uregulowane w ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Zgodnie z jej przepisami pojęcie zabytku jest szerokie. Może ono bowiem obejmować swoim zakresem nie tylko nieruchomości i rzeczy ruchome, ale również ich części lub zespoły, które są dziełem człowieka lub związane z jego działalnością, oraz posiadają wartość historyczną, artystyczną lub naukową istotną dla interesu społecznego. Zatem jak widać, nie chodzi tu tylko o walory materialne. Należy podkreślić, iż wpisanie danego obiektu do rejestru nie jest wymogiem koniecznym dla nadania mu statusu zabytku.
Na właścicielu lub posiadaczu zabytku spoczywa obowiązek zapewnienia mu odpowiedniej opieki zgodnie z przepisami przywołanej wcześniej ustawy. Obejmuje ona m.in. możliwość przeprowadzania badań naukowych i dokumentowania zabytku, przeprowadzania prac konserwatorskich, restauratorskich i budowlanych, zabezpieczanie i utrzymanie zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie, korzystanie z zabytku w sposób, który zapewnia trwałe zachowanie jego wartości oraz upowszechnianie wiedzy o zabytku i jego znaczeniu dla historii i kultury.
Remont zabytku - formalności
Remont nieruchomości zabytkowej wiąże się z niemałym wyzwaniem. Przeprowadzenie prac remontowych nieruchomości zabytkowych wiąże się z załatwieniem pewnych formalności. Jeżeli dana nieruchomość zabytkowa została wpisana do rejestru, właściciel lub posiadacz musi uzyskać zgodę wojewódzkiego konserwatora zabytków na planowane prace. Dotyczy to w szczególności prac konserwatorskich, restauratorskich, robót budowlanych (również usuwania drzew lub krzewów), prac w otoczeniu zabytku, podziału zabytku nieruchomego, zmiany jego przeznaczenia lub podejmowania innych działań, które mogą naruszyć substancję lub zmienić wygląd zabytku.
Należy dodać, że wszelkie prace budowlane, które są prowadzone przy nieruchomościach wpisanych do rejestru zabytków, muszą odbywać się pod nadzorem osoby posiadającej odpowiednie uprawnienia budowlane i co najmniej 18-miesięczne doświadczenie w pracach budowlanych przy zabytkach nieruchomych wpisanych do rejestru lub inwentarza muzeum będącego instytucją kultury.
Skutki sprawowania niewłaściwej opieki
Niedostateczna opieka nad zabytkiem stanowi wykroczenie i – co za tym idzie – może skutkować konsekwencjami dla właściciela lub posiadacza. Mianowicie zgodnie z ustawą o ochronie zabytków, właściciel lub posiadacz zabytku, który nie zapewnił mu należytego zabezpieczenia przed uszkodzeniem, zniszczeniem, zaginięciem lub kradzieżą, podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny. Co więcej, sąd może również orzec nawiązkę do wysokości dwudziestokrotnego minimalnego wynagrodzenia na cel społeczny związany z opieką nad zabytkami. Z kolei konserwator zabytków może nakazać właścicielowi zabytku, który nielegalnie przeprowadził jakiekolwiek prace budowlane, przywrócenie nieruchomości do jej pierwotnego stanu, co może wiązać się z poważnymi konsekwencjami finansowymi.
Właściciele lub posiadacze nieruchomości zabytkowych mają ważne obowiązki związane z ochroną i opieką nad tymi obiektami. Dotyczą one przede wszystkim prowadzenia prac remontowych, które są niezbędne do utrzymania zabytków w odpowiednim stanie. Warto pamiętać, że naruszenia w tym zakresie mogą wiązać się z odpowiedzialnością karną.